‘Echt politiek ingegaan om mensen te helpen van aardgas af te komen’

Aldus de jongste wethouder van de stad, Maaike Zwart (36 jaar). Zij werd in Delft opgeleid tot ingenieur stedenbouw, heeft daarna veel gedaan op andere plekken in de wereld, en keerde in 2022 hier terug als bestuurder namens de politieke partij STIP. Ze kreeg na onderhandeling een brede portefeuille. Haar takenpakket omvat duurzaamheid, werk & inkomen en economie. Daaronder vallen onder meer de toekomst van het Schieoevers-gebied, ondernemerschap, evenementen en toerisme, maar ook een voor haar belangrijk onderwerp dat volop in de algemene belangstelling staat: ‘de energietransitie’. Daarover gaat het gesprek met haar.

Zwart: “In Delft gaan we voor een klimaatneutrale toekomst, waarin we geen CO2 meer uitstoten. Deze ambitie koesteren we niet alleen om klimaatverandering tegen te gaan. Met deze transitie maken we ook woningen duurzaam en comfortabel, houden we energieprijzen stabiel en betaalbaar, maken we onszelf onafhankelijk van buitenlandse invloeden en schonen we onze lucht op. We houden zo onze stad ook in de toekomst leefbaar en bewoonbaar. Daarvoor gaan we de komende jaren steeds meer energie besparen, duurzame energie opwekken en straks alleen nog schone energie gebruiken voor het verwarmen van onze woningen en gebouwen, om te koken en voor warm water. En daarvoor hebben we in Delft gelukkig goede, lokale alternatieven, zoals aardwarmte.” 

Die aardwarmte (ook ‘geothermie’ genoemd) wordt opgehaald uit een winput onder de wijk Emerald in Delfgauw. Die is al eind afgelopen jaar aangeboord door Geothermie Delft, een consortium van de TU, Shell, staatsenergiebedrijf EBN en uitvoerder Aardyn. De ruim twee kilometer diep onder Emerald gelegen bron bevat heet water waarmee straks niet alleen 5.000 (huur)woningen in Voorhof en Buitenhof en studentenwoningen van DUWO worden verwarmd, maar op het campusterrein ook nog eens tal van TU-gebouwen. 

Zwart: “We werken al meer dan twaalf jaar aan dit plan. Dus al veel eerder zagen we geothermie als een heel belangrijke mogelijkheid om in Delft over te stappen naar duurzame energie. Sindsdien is dat belang alleen maar toegenomen. Het is nu wel echt duidelijk dat sprake is van een klimaatverandering. Verder zetten we de gaswinning in Groningen stop, waardoor we voor onze energie in grote mate afhankelijk zijn geworden van andere landen. En dat, terwijl de geopolitieke onrust toeneemt, met als gevolg dat de gasprijzen hierdoor sterk kunnen schommelen. Maar aardwarmte uit Nederland maakt ons weer minder afhankelijk. Die geothermie is dus een nóg interessantere optie geworden dan we destijds door hadden.” 

“Bovendien is er het actuele argument dat juist geothermie kan helpen om te voorkomen dat het elektriciteitsnet verstopt raakt. Inzetten van die aardwarmte in Voorhof en Buitenhof kost namelijk minder elektriciteit dan wanneer elk huurappartement in die wijken zijn eigen warmtepomp zou hebben. Zo’n pomp vraagt immers stroom, en met massaal gebruik daarvan zou ook in Delft het elektriciteitsnet nog sneller vastlopen. En dan heb je echt een serieus probleem. Al met al ligt er dus nu een hele stapel aan argumenten waarom we als gemeente die geothermie willen.”

De recente verwachting is dat het ministerie van Economische Zaken en Klimaat nog dit voorjaar, onder een aantal voorwaarden, toestemming zal verlenen aan Geothermie Delft om echt te beginnen met winning van die aardwarmte. Eind 2025 zouden de eerste gebouwen en woningen kunnen worden aangesloten, zei een door alle partners ingehuurde ‘energie-regisseur’ onlangs tegen Omroep Delft. Dat betekent werk aan de winkel voor de wethouder.

Wethouder Zwart staat ervoor in de startblokken: “We hebben samen met de vier woningbouwcorporaties in Voorhof en Buitenhof, en ook met netbeheerder NetVerder en warmteleverancier InWarmte de huurders via brieven al meerdere malen geïnformeerd over de mogelijke komst van een ‘warmtenet’. Dat is een ringleiding voor met geothermie verhit heet water naar Voorhof en Buitenhof. En uiteraard is hierover ook gesproken met de huurdersraden. Als er een go voor het warmtenet komt, dan rollen we met deze partners de wijkcommunicatie verder uit.”

“We gaan in gesprek met de huurders door portiekgesprekken te houden maar ook door bijeenkomsten te organiseren. We zijn aanwezig in de wijk! We sluiten aan bij de wijkkranten in Voorhof en Buitenhof, plaatsen daarin extra informatiepagina’s. Overal waar we komen delen we ook vraagkaarten uit met ‘Heeft u een vraag? Niet iedereen durft ter plekke een vraag te stellen. We bellen of mailen de mensen dan terug. We hebben inmiddels al de eerste gesprekken in de wijk gehad, om te kijken wat er leeft.” 

“Fase 1 van de wijkcommunicatie betreft dus de huurders van de woningcorporaties. Fase 2 zal zijn het gesprek met de particuliere wooneigenaren en andere warmtegebruikers in Voorhof en Buitenhof. We stellen nu de kaders op voor die fase 2. Hoe gaan we het organisatorisch, financieel, juridisch en technisch doen? Ook komt er een raadpleging. Alle woningeigenaren in Voorhof/Buitenhof ontvangen een soort enquête waarin we hen vragen stellen over het warmtenet. Rond de zomer ligt de aanpak er, en dan weten we welke vervolgstappen we zetten en wanneer we dat doen. Dat hebben we eerder in de Multatuliwijk gedaan, en dat is erg gewaardeerd door de bewoners daar. Met Anke van Hal, professor bij Nyenrode, en de gemeenteraad hebben we een sessie gehad over wijkcommunicatie.  Zij is van mening dat het veel belangrijker is om te kijken naar de belangen van wijkbewoners, dan je te focussen op techniek. “Als je de mensen serieus neemt, neemt de kans op de ontwikkeling van een gezonde duurzame business case aanzienlijk toe.” 

Dat voedt de gedrevenheid van wethouder Zwart om gesprekken over de overstap naar geothermie als nieuwe energiebron aan te grijpen “om tegelijk eigenlijk de hele kwaliteit van leven in die wijken te verbeteren”, zoals ze zelf zegt.  

“Ik zie de participatie die we nu starten als niet alleen belangrijk voor de energietransitie, maar tegelijk ook voor een sociale ontwikkeling. Voorbeeld. We hebben ook ‘Energiehulpen’, die door heel Delft langs de deuren gaan van mensen die het meest kwetsbaar zijn, om te helpen en te adviseren met kleine eenvoudige maatregelen om stroom en gas te besparen. Zoals ledlampen, een waterbesparende douchekop of radiatorfolie. De Energiehulp brengt de materialen meteen voor de mensen aan. Ook krijgen ze tips om minder stroom en gas te gebruiken. Een bezoek van de Energiehulp is gratis. De materialen zoals radiatorfolie en tochtstrippen zijn ook gratis. De Energiehulp brengt deze zonder kosten in een huis aan. Dit is technische voorlichting, maar tegelijk zet je sociaal iets in gang. Ik ben twee keer mee geweest. Dan hoor je tenslotte ook allemaal vragen over wat men zelf kan doen aan het verlagen van de energierekening. Juist die aanpak vind ik zo mooi.”   

Het Delftse aardwarmteproject is gekoppeld aan een groot wetenschappelijk onderzoeksprogramma van TU Delft, gericht op het veilig en verantwoord opschalen van geothermie als schone energiebron. Toekomstige aardwarmteprojecten elders in Nederland kunnen van de bevindingen profiteren. 

Vraag aan de wethouder: Dan hoort daar toch eigenlijk ook een schoolvoorbeeld van participatie bij?  

Zwart: “We willen met onze aanpak voorkomen dat mensen zich niet betrokken of geïnformeerd voelen. Dat hebben we heel scherp in het vizier. Maar ook los van dat een participatieplan moét: we wíllen het ook echt zo. Niet alleen technisch uitleggen, maar ook sociaal iets teweegbrengen. Dat is dé manier om zo’n energietransitie in te gaan. Ik ben echt de politiek ingegaan om er op die manier voor te zorgen dat Delft duurzamer wordt.” 

“En dat geldt ook voor een wijkdeel met vooral particuliere wooneigenaren. Het is belangrijk dat ook daar veel mensen meedoen met een vorm van duurzame energie. Maar daarbij word ik vooral gestuurd door de gedachte dat die eigen woningbezitters op zich al zouden moeten meedenken over manieren om van het gas af te komen.” 

Geothermie is een mijnbouwproject. Er kán in de diepe ondergrond iets misgaan. Daarbij: de pomp voor de heetwaterwinning van grote diepte, die 500 meter onder het aardoppervlak zit, moet zeker om de twee jaar voor onderhoud en elke vier jaar voor vervanging worden opgetakeld. Dan ligt de warmtetoevoer een week of twee stil. Vraag: hoe is dan voor de wijkbewoners in Delft een back-up geregeld? 

Zwart: “Er worden goede afspraken gemaakt zodat niemand in de kou komt te zitten. Als er een storing bij de warmtebron is, dan is de bestaande warmtekrachtcentrale (WKC) van de TU Delft aan de Rotterdamseweg de back-up. Die heeft nog voldoende restcapaciteit. Dit is ook zo tijdens onderhoud. Dat wordt contractueel geregeld tussen Geothermie Delft, InWarmte als de warmteleverancier (transporteur van geothermiewater door het warmtenet, redactie) en de woningbouwverenigingen.” 

“En nog belangrijker, het rijk verplicht via de Warmtewet warmtebedrijven om warmte te leveren. En risico’s op stopzetting van aardwarmtewinning door bevingen? De kans op trillingen door aardwarmtewinning zijn volgens experts zeer klein. Experts van de TU Delft monitoren hier constant scherp op. Alles in de ondergrond wordt heel goed in de gaten gehouden. ” 

Hoe zit het met gebruikskosten straks voor de huurders bij invoering van geothermie? Wethouder Zwart: “Die mogen volgens contractuele afspraak in het eerste jaar van de overstap van gas naar warmte niet hoger zijn dan bij gas, bij een gemiddeld stookjaar. Mocht dat onverhoopt toch hoger zijn, dan is het aan de woningbouwverenigingen om dat op te lossen met de partijen waarmee het contract is gesloten. En als je daar dan niet uitkomt, dan is het woord uiteindelijk aan de rechter.” 

Dan zijn er nog de vastrechtkosten voor een warmtenet, die onlangs in Amsterdam fiks hoger uitvielen dan wat bewoners van sociale huurwoningen vooraf was voorgespiegeld. De wethouder: ”Het klopt dat de investeringskosten zeker voor geothermie hoog zijn. Het rijk subsidieert schone warmte, ook geothermie. Dat is ook nodig om het voor inwoners betaalbaar te houden. In Delft worden goede afspraken gemaakt met de aanbiedende partij om dit soort situaties te voorkómen.” 

Is een complex plan als geothermie zoveel geld en de bijbehorende bevolkingsparticipatie waard? Woonbond-specialist Bastiaan van Perlo zei daarover in een eerder interview met Omroep Delft: “We kunnen het ons in Nederland niet veroorloven om de bronnen die we hebben om van aardgas te kunnen overstappen naar groene CO2 vrije energie niet te benutten of uit te stellen. We zijn om die reden niet tegen geothermie. Ook al is die bron misschien niet langer beschikbaar dan 30 jaar, dan is het in elk geval voor die periode al nuttig. En wellicht is er tegen die tijd een nieuwe verwarmingsbron op de markt. Dan ligt daarvoor toch in elk geval al het warmtenet klaar, de heetwaterleiding die nu wordt aangelegd voor geothermie.”  

Wethouder Maaike Zwart sluit zich daar helemaal bij aan: “Prachtig gezegd.”