Ophef over het toch online meekijken gemeente Delft: 'Wet wordt niet nageleefd'

De gemeente Delft volgt en leest berichten van bewoners uit de stad online op sociale media. Dat blijkt uit een brief van het college van burgemeester en wethouders. Daarin stonden schriftelijke antwoorden aan de fracties van D66 en Onafhankelijk Delft, die vragen stelden naar aanleiding van een onderzoek door de NHL Stenden Hogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen.

Uit dat onderzoek, gepubliceerd in mei, bleek dat één op zes gemeenten actief met bewoners meekijkt op sociale media. De gemeenten zouden de bewoners met nepaccounts online in de gaten houden om inzicht te krijgen in bijvoorbeeld uitkeringsfraude of het ontstaan van problemen in de openbare orde, zoals rellen. Dat laatste is overigens tegen de wet, de bevoegdheid hiervoor ligt namelijk bij inlichtingen- en veiligheidsdiensten en met grote uitzondering bij de politie.

Naar aanleiding van het onderzoek stuurden Christine Bel van D66 en Liedewei Timmermans van Onafhankelijk Delft schriftelijke vragen aan de burgemeester en wethouders. Zij waren vooral benieuwd of Delft de bewoners ook actief volgt. Het antwoord was wat hen betreft niet bevredigend. 'We zien eigenlijk dat er in de beantwoording om het echte antwoord omheen wordt gedraaid', legt Bel uit aan Omroep Delft.

Geen nepaccount, maar een 'neutraal' account
Het college geeft in de brief te kennen zelf geen gebruik te maken van nepaccounts, maar juist van een 'neutraal' account. Dit account bestaat uit een gegenereerde naam met een nietszeggend plaatje, zodat de ambtenaar die sociale media gebruikt voor onderzoek niet met naam en toenaam gevonden hoeft te worden.

Dat neutrale account wordt volgens een woordvoerder van de gemeente gebruikt door een informatiespecialist binnen de gemeentelijke organisatie. 'Deze is parttime in dienst bij het domein Openbare orde en Samenleving. Op sociale media volgt de medewerker met dit neutrale account maatschappelijke ontwikkelingen, hij gebruikt daarbij geen persoonlijke gegevens van mensen. Die informatie wordt dan weer ter kennisgeving naar boven in de organisatie gebracht.'

'Denk bijvoorbeeld aan de jongerenwerkers bij wijkorganisatie Delft voor Elkaar', legt de woordvoerder uit. 'De informatiespecialist kan hen op basis van openbare informatie aansporen om over een veiligheidsonderwerp dat speelt bij de jongeren in gesprek te gaan. Het gaat dan om maatschappelijk relevante onderwerpen zoals extremisme. Zo kan je preventief handelen.'

Onveilige groepen
Daarbij geeft de gemeente te kennen dat het 'neutrale' account alleen wordt gebruikt als de informatiespecialist zich in sommige groepen online onveilig voelt. In groepen waar dit niet speelt zal de informatiespecialist altijd het eigen account gebruiken. 'Maar dat is een afweging die de specialist zelf maakt en waar waarschijnlijk dan ook akkoord op wordt gegeven', aldus een woordvoerder van de gemeente.

Timmermans van Onafhankelijk Delft is in ieder geval sceptisch over de schriftelijke antwoorden van het college. 'De gemeente noemt het zelf een neutraal account dat ze inzetten voor dergelijke doeleinden, maar feit blijft dat het een account is waar niet duidelijk uit blijkt wat de identiteit is van de gebruiker. Dat is in essentie gewoon een nepaccount. Dat mag gewoon niet, de wet wordt niet nageleefd', zegt Timmermans.

De gemeente zoekt in de redenering volgens Timmermans naar een invulling van artikel 172 in de gemeentewet, die beschrijft dat de burgemeester belast is met de handhaving van de openbare orde. Het college van B&W zegt dat de gemeente ook online mensen kan volgen om in uitzonderlijke gevallen de orde in de openbare ruimte veilig te stellen, juist omdat de burgemeester in dergelijke gevallen de controle heeft over het politiekorps.

Bevoegdheid ligt bij politie en inlichtingendiensten
Echter ligt de bevoegdheid om online informatie te verzamelen over de openbare orde en publieke veiligheid volgens Timmermans in principe bij de inlichtingen-, veiligheidsdiensten en bij grote uitzondering bij de politie. 'Dat is dan ook direct onze oproep, we moeten ons aan de wet houden', vertelt Christine Bel. 'Het is niet voor niets dat bepaalde taken bij andere onderdelen van de overheid liggen. We moeten daarom onderzoeken of de gemeentelijke organisatie hiermee niet te ver is gegaan.'

De gemeente wil overigens uitsluiten dat er 24/7 wordt gelet op de bewoners van Delft. Persoonlijke gegevens worden namelijk niet ingezien. En er wordt niet constant gekeken naar deze ontwikkelingen of signalen. 'We mogen bijvoorbeeld niet in besloten groepen komen, alle data die wordt gebruikt is altijd openbaar beschikbaar', legt de woordvoerder uit.

Teleurstelling over beantwoording
D66-fractievoorzitter Bel is daarnaast vooral teleurgesteld wat betreft de beantwoording over de handhaving op de participatiewet. Dit is de wet die voorziet in de bijstandsuitkering en de Wajong. De gemeente geeft aan dat er in het kader van die wet onderzocht wordt of mensen uitkeringsgerechtigd zijn. Mochten er bij externe organisaties aanwijzingen voor fraude te vinden zijn, wordt er vervolgens in uiterste noodzaak ook op het internet gekeken naar aanvullend bewijs of andere signalen. De resultaten van dat onderzoek moeten overigens ook worden gedeeld met de betreffende bewoner.

Maar Bel is het niet eens met het gebruik van internetbronnen. 'Je moet niet uit wantrouwen mensen online nauwlettend gaan volgen. Als gemeente mag je er niet vanuit gaan dat mensen in de bijstand frauderen, dit zijn vaak mensen die gewoon echt hulp nodig hebben. Er is maar een klein percentage die dat doet. Als er signalen zijn dat iets niet klopt, moet je er dus niet direct van uit gaan dat er wordt gefraudeerd. Nalatigheid is vaak geen fraude, onwetendheid is dat ook niet', legt Bel uit.

Moties voor meer duidelijkheid
Daarom hoopt de D66-fractievoorzitter dat er in ieder geval in het Sociaal Domein wordt gestopt met het gebruik van internetbronnen voor onderzoek. 'Je kunt je namelijk afvragen hoe efficiënt de aanpak hiervoor is. Je zou de capaciteit die hiervoor vrij komt misschien beter kunnen gebruiken voor het helpen van de mensen.'

Lees meer hierover: College reageert op vragen over volgen van burgers op sociale media >

De fracties van D66 en Onafhankelijk Delft willen in ieder geval meer duidelijkheid zien van de gemeente. 'We gaan op basis van deze antwoorden een actuele motie indienen bij de volgende gemeenteraadsvergadering, we willen namelijk verdere vragen stellen over dit onderwerp. Daarnaast zetten we erop in dat het monitoren stopt, tot er meer duidelijkheid is', sluit Timmermans af.