Unieke vorm van verkaveling: bewonersgroepen die ‘zelf bouwen’
Het kale gebied tussen de vroegere Irenetunnel en de Gamma wordt na aanleg van de spoortunnel langzaam volgebouwd. Al eerder werden hier enkele kavels uitgegeven aan groepen, maar dit jaar zes kavels tegelijk. Daarbij mogen op iedere kavel maximaal 18 wooneenheden worden gebouwd, al of niet met gemeenschappelijke voorzieningen. Een unieke manier voor groepen om in deze tijd van individualisering samen iets van de grond te krijgen. Dit verhaal is onderdeel van een serie bestaande uit drie reportages; de eerste over de verwachtingen, de tweede (begin volgend jaar) over het proces en de derde: het eindresultaat. Deze serie verschijnt op de website en app van Omroep Delft en in de Delft op Zondag.
Verwachtingen
Wethouder Frank van Vliet (klimaat, cultuur en openbare ruimte) vertelt: “Ik volg dit project met extra belangstelling, omdat ik zelf in eenwoongroep woon, ervaar hoe bijzonder dat is en wat het extra biedt. Ik weet dat veel anderen in Delft ook zoiets willen. Op de tentoonstellingvan Delft Design, een vereniging vanDelftse ontwerpers, is te zien dat woongroepen heel verschillend zijn: bij sommige heb je alle ruimtes voor jezelf, andere doen veel meer samen. Sommige werken vanuit een ideologie, andere zijn vrijer. Hoe een groep dat hier invult, is aan de groep zelf. Er worden bouwkundig gezien geen eisen gesteld qua gemeenschappelijkheid.”
Belangrijk moment was de Kavelkiesdag, die op 1 april plaatsvond. Voorafgaand waren een viertal informatieavonden door de gemeente gehouden, waarop belangstellenden, geïnteresseerde architecten en bouwers elkaar konden ontmoeten. Daar kwamen per keer ongeveer zestig mensen op af. Noor Debets, Projectleider van de zelfbouwkavels van ‘Nieuw Delft’ tijdens de laatste infoavond in maart: “De zes grote groepskavels zijn ieder bij 21 meter. Daarnaast zijn er ongeveer tien kleinere voor maximaal drie eenheden. We hebben dit bekendgemaakt via onze website, sociale media van gemeente Delft, krantenberichten en advertenties. Qua groepsvorming waren er op informatieavonden al wat groepjes ontstaan. De zelfbouwers doen heel veel zelf, daarnaast ondersteunen wij hen, zorgen dat ze onderling contact krijgen, organiseren sessies en workshops, bijvoorbeeld over duurzaamheid. Ze kiezen zelf een bouwbegeleider en een architect.”
Zaterdag 1 april: Kavelkiesdag. In de hal van het stadskantoor is de tentoonstelling over Delfts groepswonen ingericht. In een grote ruimte ernaast zijn belangstellenden voor de zes groepskavels bijeengekomen. Omdat ze een dag tevoren verloot zijn en de opties nu definitief worden bepaald met de kandidaten samen, is het een spannende dag voor de deelnemers. Maar ook voor de gemeente: kan die alle kavels wel verkopen nu de huizenmarkt minder ‘booming’ is, is de grondprijs niet te hoog? Tot dan toe was het bovendien de vraag: zijn er al voldoende kandidaten? (De groepen moesten al uit minimaal drie personen bestaan). Debets vertelt dat er zeven geïnteresseerde groepen aanwezig zijn.
Bruisende stad
Belangstellende Helma Wagemakers (55) woont in Hoeksche Waard: “Nadat ons kind was uitgevlogen, hadden wij behoefte aan een leuke, bruisende stad. Oorspronkelijk waren we met een groep vrienden, maar die zijn allemaal afgevallen toen het concreet werd. In de zoektocht naar een kavel kwam ik architect Koos tegen van het Rotterdamse Bureau Massa, die zulke projecten begeleidt. Zo kwamen we in aanraking met andere belangstellenden. Intussen bestaan we uit twee groepen, acht mensen en gaan we voor twee kavels. Veel mensen durven het niet aan voordat ze weten hoeveel het gaat kosten en hoe het eruit gaat zien. Wij zijn de lefgozers en -vrouwen die het wel aandurven. We hebben ook al een website: cponieuwegracht.nl.”
Willen jullie na gezamenlijk bouwen ook dingen gemeenschappelijk doen?“
Er komt sowieso een gezamenlijke binnentuin met alle kavels. Ik ben nu al plantjes en bomen aan het stekken. Wij willen daarnaast een gezamenlijke logeer- en klusruimte, en als het aan mij ligt een ruimte voor exposities, huiskamerconcerten en workshops.”
Hoe schat u de kans in dat u er over tweeënhalf jaar woont?“
Dat gaat gewoon gebeuren. Of er moet iets heel geks gebeuren, zoals zo’n stijging van bouwprijzen, dat het onbetaalbaar wordt. Maar niet qua groepssamenstelling, als ik kijk wat er nu al voor leuke mensen meedoen.”
Ze mogen als derde en vierde groep later die ochtend naar binnen om samen met vertegenwoordigers van de gemeente de optie vast te leggen. Wagemakers: “Er is nu een groep als eerste binnen. Die wil de enige kavel aan de parkkant, wat gunstig is, want dat willen wij juist niet. De groep die als tweede naar binnen gaat, heeft de kavel tussen ons in. Wij willen met ze ruilen, zodat we er twee naast elkaar hebben.”
Kavelgroepen
Intussen zit een groep mensen uit allerlei landen (Engels is de voertaal) rond een tafeltje met een architect die hen allerlei zaken uitlegt. Tijdens het wachten loopt een kandidaat-bewoner naar een groepje van een andere kavel, maakt kennis en stelt voor bouwonderdelen zoals de fundering gelijktijdig, gezamenlijk te laten opleveren door een aannemer, om kosten te besparen. Hij heet David Schmieman (23), is student International Business en runt een eigen bouwmaterialenbedrijf: “Ik doe dit samen met mijn vader en mijn broer. Ik woon nog thuis, maar zoek een eigen plekje. Ik kijk allang naar huur, maar dat is erg duur. Veel vrienden zitten in hetzelfde schuitje, komen gewoon niet aan woonruimte. Op deze manier kun je zelf bepalen hoe je iets bouwt en betaalbare woonruimte realiseren, vooral voor jonge starters als ik. Door mijn bedrijfje heb ik wat kennis van de bouw. Ik heb de kosten gecalculeerd en dat is niet afschrikwekkend. De gevels maak ik met hoog isolerende piepschuimblokken, waar je veel zelf aan kunt doen. Normaal gaat een groep gezamenlijk bezig, maar ik wil de inbreng tijdens de bouw minimaliseren, zonder groepsdiscussies en oplopende prijzen.” Hij gaat met een architect in zee die hij kent via zijn bouwbedrijf en wil zoveel mogelijk studio’s opleveren als casco, die deelnemers zelf afbouwen. Op de eerste verdieping moet een gemeenschappelijke werkplek met keuken en woonkamer komen, om de leefruimte te vergroten: “Ik denk dat daartoe een of twee studio’s ingeleverd moeten worden.”
Hoe groot schat je de kans in dat het allemaal gaat lukken?“
Delft is een mooie stad, de vraag naar starterswoningen groot en de locatie is super. Ik denk dat er genoeg geïnteresseerden zijn.” Aan het einde van de ochtend vertelt Helma Wagemakers, dat de kavelruil niet gelukt is: “Jammer, want dan hadden we ook als twee groepen gemakkelijker gezamenlijke voorzieningen kunnen realiseren.” Toch klinkt even later uit haar groep gejuich op als een champagnekurk luid de lucht in knalt.
Eerdere groepen
Al voor de uitgifte van deze zes groepskavels, had de gemeente er in de loop van de tijd drie uitgegeven. Ton van der Heijden (73) en zijn echtgenote Luitgard Verbiest (71) wonen sinds drie jaar in een appartement op zo’n kavel aan de Nieuwe Gracht, uitkijkend op het Westerkwartier waar ze vroeger woonden. Ton: “We hadden een huis aan de Spoorsingel, samen met een ander gezin, dat was heel leuk.” Luitgard: “We zochten een kleiner huis met tuin in de Spoorzone; dat bleek onmogelijk. We gingen naar infoavonden en zagen een oproep dat een initiatiefgroep bewoners zocht. We praatten met de architect, Liesbeth Janson, die hier pal tegenover, daar op de hoek, al met bewoners een pand met vijf appartementen had gerealiseerd. Die wonen er nu vijf jaar, maar zonder gemeenschappelijke ruimten. Het sprak ons aan dat er geen projectontwikkelaar tussen zit en je iets gezamenlijk met anderen doet. Bij ons ging het om negen appartementen en een gemeenschappelijke dakstudio.” We stappen in de lift en gaan de dakstudio (30 m2) met keukenblok, slaapbank en dakterras binnen. Ton: “Je kunt hier een feestje geven, mensen laten logeren en ongeveer eens per twee maanden borrelen of eten we hier samen. We wilden net iets meer zijn dan buren, in tijden van lief en leed er ook voor elkaar zijn.” Ze waren in september 2016 bij de kavel loting: “Daarna hielden we eens per zes weken bijeenkomsten met de architect, steeds bij iemand anders thuis. Na verloop van tijd kwam er een glaasje wijn op tafel en werd het een soort vriendenclub. Beneden moest een bedrijfsbestemming komen, daar zou een TU-Hoogleraar Industriële Vormgeving een bedrijfje starten, maar die vond het proces te lang duren. Nu zit er een ICT-zzp’er, die hier tevens woont.”
Zijn er tijdens de bouw dingen veranderd door jullie invloed?
Luitgard: “We hebben de indeling van ons appartement zelf bedacht en in de kleurencommissie heb ik de gangkleuren meebepaald.” Ton: “Er is ook een extra raam in de woonkamer gekomen. We moesten wel 10% bezuinigen, maar niemand is afgehaakt en niemand wilde bezuinigen op de gemeenschappelijke ruimte. Globaal kostte dit appartement met warmtepomp en zonnepanelen 4,5 ton. Dat zou nu duurder zijn.”
Hebben jullie er, vanwege de onzekerheid en lange duur, geen spijt van gekregen?
“De eerste paal werd pas na twee jaar geslagen. Je moet volhouden,maar nee, we hebben er nooit spijt van gehad.”
Wethouder Frank van Vliet (klimaat, cultuur en openbare ruimte) vertelt: “Ik volg dit project met extra belangstelling, omdat ik zelf in eenwoongroep woon, ervaar hoe bijzonder dat is en wat het extra biedt. Ik weet dat veel anderen in Delft ook zoiets willen. Op de tentoonstellingvan Delft Design, een vereniging vanDelftse ontwerpers, is te zien dat woongroepen heel verschillend zijn: bij sommige heb je alle ruimtes voor jezelf, andere doen veel meer samen. Sommige werken vanuit een ideologie, andere zijn vrijer. Hoe een groep dat hier invult, is aan de groep zelf. Er worden bouwkundig gezien geen eisen gesteld qua gemeenschappelijkheid.”
Belangrijk moment was de Kavelkiesdag, die op 1 april plaatsvond. Voorafgaand waren een viertal informatieavonden door de gemeente gehouden, waarop belangstellenden, geïnteresseerde architecten en bouwers elkaar konden ontmoeten. Daar kwamen per keer ongeveer zestig mensen op af. Noor Debets, Projectleider van de zelfbouwkavels van ‘Nieuw Delft’ tijdens de laatste infoavond in maart: “De zes grote groepskavels zijn ieder bij 21 meter. Daarnaast zijn er ongeveer tien kleinere voor maximaal drie eenheden. We hebben dit bekendgemaakt via onze website, sociale media van gemeente Delft, krantenberichten en advertenties. Qua groepsvorming waren er op informatieavonden al wat groepjes ontstaan. De zelfbouwers doen heel veel zelf, daarnaast ondersteunen wij hen, zorgen dat ze onderling contact krijgen, organiseren sessies en workshops, bijvoorbeeld over duurzaamheid. Ze kiezen zelf een bouwbegeleider en een architect.”
Zaterdag 1 april: Kavelkiesdag. In de hal van het stadskantoor is de tentoonstelling over Delfts groepswonen ingericht. In een grote ruimte ernaast zijn belangstellenden voor de zes groepskavels bijeengekomen. Omdat ze een dag tevoren verloot zijn en de opties nu definitief worden bepaald met de kandidaten samen, is het een spannende dag voor de deelnemers. Maar ook voor de gemeente: kan die alle kavels wel verkopen nu de huizenmarkt minder ‘booming’ is, is de grondprijs niet te hoog? Tot dan toe was het bovendien de vraag: zijn er al voldoende kandidaten? (De groepen moesten al uit minimaal drie personen bestaan). Debets vertelt dat er zeven geïnteresseerde groepen aanwezig zijn.
Bruisende stad
Belangstellende Helma Wagemakers (55) woont in Hoeksche Waard: “Nadat ons kind was uitgevlogen, hadden wij behoefte aan een leuke, bruisende stad. Oorspronkelijk waren we met een groep vrienden, maar die zijn allemaal afgevallen toen het concreet werd. In de zoektocht naar een kavel kwam ik architect Koos tegen van het Rotterdamse Bureau Massa, die zulke projecten begeleidt. Zo kwamen we in aanraking met andere belangstellenden. Intussen bestaan we uit twee groepen, acht mensen en gaan we voor twee kavels. Veel mensen durven het niet aan voordat ze weten hoeveel het gaat kosten en hoe het eruit gaat zien. Wij zijn de lefgozers en -vrouwen die het wel aandurven. We hebben ook al een website: cponieuwegracht.nl.”
Willen jullie na gezamenlijk bouwen ook dingen gemeenschappelijk doen?“
Er komt sowieso een gezamenlijke binnentuin met alle kavels. Ik ben nu al plantjes en bomen aan het stekken. Wij willen daarnaast een gezamenlijke logeer- en klusruimte, en als het aan mij ligt een ruimte voor exposities, huiskamerconcerten en workshops.”
Hoe schat u de kans in dat u er over tweeënhalf jaar woont?“
Dat gaat gewoon gebeuren. Of er moet iets heel geks gebeuren, zoals zo’n stijging van bouwprijzen, dat het onbetaalbaar wordt. Maar niet qua groepssamenstelling, als ik kijk wat er nu al voor leuke mensen meedoen.”
Ze mogen als derde en vierde groep later die ochtend naar binnen om samen met vertegenwoordigers van de gemeente de optie vast te leggen. Wagemakers: “Er is nu een groep als eerste binnen. Die wil de enige kavel aan de parkkant, wat gunstig is, want dat willen wij juist niet. De groep die als tweede naar binnen gaat, heeft de kavel tussen ons in. Wij willen met ze ruilen, zodat we er twee naast elkaar hebben.”
Kavelgroepen
Intussen zit een groep mensen uit allerlei landen (Engels is de voertaal) rond een tafeltje met een architect die hen allerlei zaken uitlegt. Tijdens het wachten loopt een kandidaat-bewoner naar een groepje van een andere kavel, maakt kennis en stelt voor bouwonderdelen zoals de fundering gelijktijdig, gezamenlijk te laten opleveren door een aannemer, om kosten te besparen. Hij heet David Schmieman (23), is student International Business en runt een eigen bouwmaterialenbedrijf: “Ik doe dit samen met mijn vader en mijn broer. Ik woon nog thuis, maar zoek een eigen plekje. Ik kijk allang naar huur, maar dat is erg duur. Veel vrienden zitten in hetzelfde schuitje, komen gewoon niet aan woonruimte. Op deze manier kun je zelf bepalen hoe je iets bouwt en betaalbare woonruimte realiseren, vooral voor jonge starters als ik. Door mijn bedrijfje heb ik wat kennis van de bouw. Ik heb de kosten gecalculeerd en dat is niet afschrikwekkend. De gevels maak ik met hoog isolerende piepschuimblokken, waar je veel zelf aan kunt doen. Normaal gaat een groep gezamenlijk bezig, maar ik wil de inbreng tijdens de bouw minimaliseren, zonder groepsdiscussies en oplopende prijzen.” Hij gaat met een architect in zee die hij kent via zijn bouwbedrijf en wil zoveel mogelijk studio’s opleveren als casco, die deelnemers zelf afbouwen. Op de eerste verdieping moet een gemeenschappelijke werkplek met keuken en woonkamer komen, om de leefruimte te vergroten: “Ik denk dat daartoe een of twee studio’s ingeleverd moeten worden.”
Hoe groot schat je de kans in dat het allemaal gaat lukken?“
Delft is een mooie stad, de vraag naar starterswoningen groot en de locatie is super. Ik denk dat er genoeg geïnteresseerden zijn.” Aan het einde van de ochtend vertelt Helma Wagemakers, dat de kavelruil niet gelukt is: “Jammer, want dan hadden we ook als twee groepen gemakkelijker gezamenlijke voorzieningen kunnen realiseren.” Toch klinkt even later uit haar groep gejuich op als een champagnekurk luid de lucht in knalt.
Eerdere groepen
Al voor de uitgifte van deze zes groepskavels, had de gemeente er in de loop van de tijd drie uitgegeven. Ton van der Heijden (73) en zijn echtgenote Luitgard Verbiest (71) wonen sinds drie jaar in een appartement op zo’n kavel aan de Nieuwe Gracht, uitkijkend op het Westerkwartier waar ze vroeger woonden. Ton: “We hadden een huis aan de Spoorsingel, samen met een ander gezin, dat was heel leuk.” Luitgard: “We zochten een kleiner huis met tuin in de Spoorzone; dat bleek onmogelijk. We gingen naar infoavonden en zagen een oproep dat een initiatiefgroep bewoners zocht. We praatten met de architect, Liesbeth Janson, die hier pal tegenover, daar op de hoek, al met bewoners een pand met vijf appartementen had gerealiseerd. Die wonen er nu vijf jaar, maar zonder gemeenschappelijke ruimten. Het sprak ons aan dat er geen projectontwikkelaar tussen zit en je iets gezamenlijk met anderen doet. Bij ons ging het om negen appartementen en een gemeenschappelijke dakstudio.” We stappen in de lift en gaan de dakstudio (30 m2) met keukenblok, slaapbank en dakterras binnen. Ton: “Je kunt hier een feestje geven, mensen laten logeren en ongeveer eens per twee maanden borrelen of eten we hier samen. We wilden net iets meer zijn dan buren, in tijden van lief en leed er ook voor elkaar zijn.” Ze waren in september 2016 bij de kavel loting: “Daarna hielden we eens per zes weken bijeenkomsten met de architect, steeds bij iemand anders thuis. Na verloop van tijd kwam er een glaasje wijn op tafel en werd het een soort vriendenclub. Beneden moest een bedrijfsbestemming komen, daar zou een TU-Hoogleraar Industriële Vormgeving een bedrijfje starten, maar die vond het proces te lang duren. Nu zit er een ICT-zzp’er, die hier tevens woont.”
Zijn er tijdens de bouw dingen veranderd door jullie invloed?
Luitgard: “We hebben de indeling van ons appartement zelf bedacht en in de kleurencommissie heb ik de gangkleuren meebepaald.” Ton: “Er is ook een extra raam in de woonkamer gekomen. We moesten wel 10% bezuinigen, maar niemand is afgehaakt en niemand wilde bezuinigen op de gemeenschappelijke ruimte. Globaal kostte dit appartement met warmtepomp en zonnepanelen 4,5 ton. Dat zou nu duurder zijn.”
Hebben jullie er, vanwege de onzekerheid en lange duur, geen spijt van gekregen?
“De eerste paal werd pas na twee jaar geslagen. Je moet volhouden,maar nee, we hebben er nooit spijt van gehad.”
Vergelijkbare projecten
Op meerdere plekken in Nederland is grond soortgelijk verkaveld aan bewonersgroepen. Met name Amsterdam en Almere zijn pioniers op dit gebied. Almere kent een lange geschiedenis van experimentele zelfbouw, onder andere vanwege prijsvragen als ‘De Fantasie’ voor tijdelijke zelfbouwhuizen, die niet aan alle nieuwbouweisen hoefden te voldoen. Nu gaat het bijvoorbeeld in Oosterwold, een groene wijk met veel stadslandbouw, nog een stapje verder. Die wordt totaal (inclusief straten enz.) door toekomstige bewoners zelf ingericht, met groepsinitiatieven als ‘t Eemgoed (8 woningen), de Buurderij (vier clusters van 25 woningen met gemeenschappelijke voorzieningen) en een collectief van acht gezinnen met gezamenlijke bakkerij. In Amsterdam zijn, naast kavels voor meerdere wooneenheden, verspreid over de stad initiatieven voor huurders, die samen als nieuw te vormen coöperatie grond kopen, waarna de leden de te bouwen woningen huren. Tevens staat er een prikbord op internet voor zelfbouwgroepen in Amsterdam. Opkomend is de meergeneratiewoning, waarbij specifiek gebouwd wordt voor drie generaties uit een familie, die elkaar zo ondersteunen. Op de website www.zelfbouwinnederland.nl staat een overzicht van (groeps)kavels in Nederland.
Deze serie is mogelijk gemaakt met financiële ondersteuning van het Mediafonds Delft.
